Ý nghĩa của nhà khảo cổ học là gì

Khảo cổ học hậu quá trình là một phong trào khoa học trong khoa học khảo cổ học diễn ra vào những năm 1980, và rõ ràng nó là một phản ứng quan trọng đối với những hạn chế của phong trào khảo cổ học quá trình trước đó, những năm 1960.
Tóm lại, khảo cổ học quá trình (processual archaeology) đã sử dụng một cách nghiêm ngặt phương pháp khoa học để xác định các yếu tố môi trường đã ảnh hưởng đến các hành vi của con người trong quá khứ. Sau hai thập kỷ, nhiều nhà khảo cổ học đã thực hành khảo cổ học quá trình, hoặc được dạy nó trong những năm hình thành, đã nhận ra rằng khảo cổ học quá trình đã thất bại khi cố gắng giải thích sự biến đổi hành vi của con người trong quá khứ. Những người theo chủ nghĩa hậu quá trình (post-processualists) bác bỏ các lập luận xác định và các phương pháp thực chứng lôgic rằng nó quá hạn chế để bao gồm nhiều loại động cơ thúc đẩy của con người.
Một phê phán triệt để (A Radical Critique)
Đặc biệt nhất, "sự phê phán triệt để" (radical critique), với tư cách là chủ nghĩa hậu quá trình (post-processualism), là đặc trưng vào những năm 1980, đã bác bỏ sự tìm kiếm của những người theo chủ nghĩa thực chứng về các quy luật chung chi phối hành vi. Thay vào đó, họ gợi ý rằng các nhà khảo cổ học chú ý hơn đến các quan điểm biểu tượng, cấu trúc và chủ nghĩa Mác.
Khảo cổ học hậu quá trình biểu tượng và khảo cổ học hậu quá trình cấu trúc chủ yếu ra đời ở Anh với học giả Ian Hodder: một số học giả như Zbigniew Kobylinski và các đồng nghiệp gọi nó là "trường phái Cambridge" (Cambridge school). Trong các văn bản như Biểu tượng trong hành động (Symbols in Action), Hodder lập luận rằng từ "văn hóa" (culture) đã gần như trở nên đáng xấu hổ đối với những người theo chủ nghĩa thực chứng (positivists), những người đã bỏ qua sự thật rằng mặc dù văn hóa vật chất (material culture) có thể phản ánh sự thích nghi với môi trường, nhưng nó cũng có thể phản ánh sự biến đổi xã hội. Lăng kính thích ứng, chức năng mà các nhà thực chứng sử dụng đã che mờ họ trước những điểm trống chói lọi trong nghiên cứu của họ.  
Những người theo chủ nghĩa hậu quá trình cho biết văn hóa không thể bị thu hẹp lại thành một tập hợp các lực lượng bên ngoài như sự thay đổi môi trường, thay vào đó, văn hóa hoạt động như một phản ứng hữu cơ đa dạng đối với thực tế hàng ngày. Những thực tại đó được tạo thành từ vô số các lực lượng chính trị, kinh tế và xã hội, hoặc ít nhất dường như là cụ thể đối với một nhóm cụ thể trong một thời điểm và hoàn cảnh cụ thể, và gần như không nơi nào có thể dự đoán được như các nhà quá trình học đã giả định.
Biểu tượng và Chủ nghĩa biểu tượng (Symbols and Symbolism)
Đồng thời, phong trào theo chủ nghĩa hậu quá trình chứng kiến ​​sự nở rộ đáng kinh ngạc của những ý tưởng, một số ý tưởng trong số đó phù hợp với chủ nghĩa giải cấu trúc xã hội (social deconstruction), chủ nghĩa hậu hiện đại (post-modernism) và phát triển từ tình trạng bất ổn dân sự ở phương Tây trong chiến tranh Việt Nam. Một số nhà khảo cổ xem hồ sơ khảo cổ như một văn bản cần được giải mã. Những người khác tập trung vào mối quan tâm của chủ nghĩa Mác về mối quan hệ của quyền lực và sự thống trị, không chỉ trong hồ sơ khảo cổ học mà còn ở nhà khảo cổ học. Ai có thể kể câu chuyện quá khứ?
Cơ bản của tất cả những điều đó cũng là một phong trào nhằm thách thức thẩm quyền của nhà khảo cổ học và tập trung vào việc xác định những thành kiến ​​xuất phát từ việc tạo nên giới tính hoặc dân tộc của họ. Một trong những bước phát triển có lợi của phong trào là hướng tới việc tạo ra một ngành khảo cổ học toàn diện hơn, gia tăng số lượng các nhà khảo cổ bản địa trên thế giới, cũng như phụ nữ, cộng đồng LGBT, các cộng đồng địa phương và con cháu của các cộng đồng địa phương đó. Tất cả những điều này đã mang lại sự đa dạng của những cân nhắc mới vào một ngành khoa học vốn bị thống trị bởi những người đàn ông ngoại lai phương Tây da trắng, được đặc quyền.
Phê phán lại những phê phán (Critiques of the Critique)
Tuy nhiên, sự phóng khoáng tuyệt vời của các ý tưởng đã trở thành một vấn đề. Các nhà khảo cổ học người Mỹ Timothy Earle và Robert Preucel cho rằng khảo cổ học triệt để (radical archaeology), không tập trung vào phương pháp nghiên cứu sẽ chẳng đi đến đâu. Họ kêu gọi một phương pháp khảo cổ học hành vi mới (new behavioral archaeology), một phương pháp kết hợp phương pháp tiếp cận quá trình (processual approach) cam kết giải thích sự tiến hóa văn hóa (cultural evolution), nhưng với sự tập trung đổi mới vào cá nhân.
Nhà khảo cổ học người Mỹ Alison Wylie nói rằng khảo cổ học hậu quá trình phải học cách kết hợp sự xuất sắc về phương pháp luận của các nhà khảo cổ học quá trình với tham vọng khám phá cách con người trong quá khứ gắn bó với văn hóa vật chất của họ. Và Randall McGuire người Mỹ đã cảnh báo lại rằng các nhà khảo cổ học hậu quá trình chọn các đoạn trích từ một loạt các lý thuyết xã hội mà không phát triển một lý thuyết chặt chẽ, nhất quán về mặt logic.
Chi phí và lợi ích (The Costs and Benefits)
Các vấn đề được bới ra trong thời kỳ đỉnh cao của phong trào hậu quá trình vẫn chưa được giải quyết, và ngày nay rất ít nhà khảo cổ tự coi mình là những người theo chủ nghĩa hậu quá trình. Tuy nhiên, một điểm phát triển vượt bậc là sự thừa nhận rằng khảo cổ học là một ngành học có thể sử dụng cách tiếp cận theo ngữ cảnh (contextual approach) dựa trên các nghiên cứu dân tộc học để phân tích các bộ hiện vật hoặc biểu tượng và tìm kiếm bằng chứng về các hệ thống tín ngưỡng. Các đối tượng có thể không chỉ đơn giản là tàn tích của hành vi, mà thay vào đó, chúng có thể có một biểu tượng quan trọng mà học ít nhất khảo cổ có thể phát huy tác dụng.
Và thứ hai, sự nhấn mạnh vào tính khách quan, hay đúng hơn là sự thừa nhận tính chủ quan, vẫn chưa lắng xuống. Ngày nay các nhà khảo cổ vẫn suy nghĩ và giải thích tại sao họ lại chọn một phương pháp cụ thể; tạo ra nhiều bộ giả thuyết để đảm bảo rằng chúng không bị đánh lừa bởi một khuôn mẫu; và nếu có thể, hãy cố gắng tìm kiếm sự liên quan đến xã hội. Rốt cuộc, khoa học là gì nếu nó không áp dụng cho thế giới thực?
Tài liệu tham khảo chọn lọc

• Earle, Timothy K., et al. "Processual Archaeology and the Radical Critique [and Comments and Reply]." Current Anthropology 28.4 (1987): 501–38. Print.
• Engelstad, Ericka. "Images of Power and Contradiction: Feminist Theory and Post-Processual Archaeology." Antiquity 65.248 (1991): 502-14. Print.
• Fewster, Kathryn J. "The Potential of Analogy in Post-Processual Archaeologies: A Case Study from Basimane Ward, Serowe, Botswana." The Journal of the Royal Anthropological Institute 12.1 (2006): 61–87. Print.
• Fleming, Andrew. "Post-Processual Landscape Archaeology: A Critique." Cambridge Archaeological Journal 16.3 (2006): 267-80. Print.
• Kobylinski, Zbigniew, Jose Luis Lanata, and Hugo Daniel Yacobaccio. "On Processual Archaeology and the Radical Critique." Current Anthropology 28.5 (1987): 680–82. Print.
• Mizoguchi, Koji. "A Future of Archaeology." Antiquity 89.343 (2015): 12-22. Print.
• Patterson, Thomas C. "History and the Post-Processual Archaeologies." Man 24.4 (1989): 555–66. Print.
• Wylie, Alison. "The Reaction against Analogy." Advances in Archaeological Method and Theory 8 (1985): 63–111. Print.
• Yoffee, Norman and Andrew Sherratt. "Archaeological Theory: Who Sets the Agenda?" Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
• Yu, Pei-Lin, Matthew Schmader, and James G. Enloe. "'I’m the Oldest New Archaeologist in Town': The Intellectual Evolution of Lewis R. Binford." Journal of Anthropological Archaeology 38 (2015): 2–7. Print.

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn

Khảo cổ học là lĩnh vực dành cho những bạn có niềm đam mê mãnh liệt với bộ môn Lịch sử. Số lượng người yêu thích Lịch sử thường sẽ ít hơn những các môn khác nên bạn cũng đỡ phải cạnh tranh gay gắt khi muốn theo đuổi ngành học này. Khảo cổ học tuy là lựa chọn ít phổ biến nhưng vẫn có những điều hấp dẫn và lý thú riêng biệt.

Khảo cổ học là gì?

Khi diễn giải theo nghĩa Hán Việt, “khảo” là “nghiên cứu” còn “cổ” là “xưa cũ”. Định nghĩa một cách nôm na, Khảo cổ học là ngành giúp bạn trang bị các kỹ năng cần thiết để có thể tìm tòi, phân tích và khám phá tất tần tật mọi thứ liên quan đến thời quá khứ của thế giới.

Thoạt nghe thì có cảm tưởng như ngành học này khá là tụt hậu so với thời đại vì chỉ đào sâu về thế giới cổ xưa. Nhưng thực tế thì nhóm người cổ đại vẫn có thể sở hữu những năng lực và sáng kiến khiến thế hệ hiện đại ở kỷ nguyên công nghệ 4.0 ngày nay phải trầm trồ thán phục. Chẳng hạn như quá trình xây dựng kim tự tháp ở Ai Cập thực sự diễn ra như thế nào vẫn đang được các nhà khoa học hàng đầu mổ xẻ với nhiều giả thuyết chứ chưa thực sự có câu trả lời xác đáng.

Tương tự như việc bạn xin lời khuyên về kinh nghiệm sống từ ông bà cha mẹ, ngành Khảo cổ học có thể đơn giản xem như là một cách để người thời nay học hỏi những điều hay từ tổ tiên xa xưa. Tại thời điểm ngôn ngữ viết còn chưa tồn tại ở hàng ngàn năm trước, loài người bấy giờ sẽ có nhiều cách thức khác để truyền đạt kiến thức lại cho hậu bối mà bạn cần có một số kỹ năng nền tảng nhất định được trang bị trong ngành Khảo cổ học thì mới bóc tách và tiếp thu được.

Cái gì trên đời dù vô hình hay hữu dạng cũng đều có quá khứ nên không có giới hạn về những gì bạn sẽ được tiếp cận trong ngành Khảo cổ học. Ví dụ như bạn có thể sẽ phải tìm hiểu một bức tranh hàng trăm năm tuổi, hệ thống hóa lại một nền văn hóa bị thất truyền hay giải mã một biểu tượng bí ẩn nào đó. Bạn có khả năng sẽ khai quật được một vật dụng bé xinh như đồ trang sức của người cổ đại nhưng cũng có cơ hội để đưa một thành phố rộng lớn bị bỏ quên ra ánh sáng.

Mặc dù chuyên nghiên cứu về những tàn dư của nhân loại nhưng lĩnh vực này vẫn áp dụng công nghệ kỹ thuật hiện đại để gia tăng hiệu quả công việc. Một số ứng dụng công nghệ trong ngành Khảo cổ học có thể kể đến như sử dụng phần mềm 3D để tạo hình vật thể cho mục đích lưu trữ, sáng chế công cụ phát internet dưới mặt nước dùng cho quá trình khám phá đáy biển hay áp dụng công nghệ vệ tinh để dễ dàng phát hiện dấu vết cổ đại. Nhận định ngành Khảo cổ học là lạc hậu thật thiếu chính xác vì có khi người làm việc trong lĩnh vực này còn biết đến nhiều sáng chế công nghệ mà một người bình thường không bao giờ ngờ tới.

Khảo cổ học có những chuyên ngành nào?

Dựa trên định nghĩa sơ lược bên trên, bạn có thể phần nào hình dung ngành Khảo cổ học sở hữu độ phủ kiến thức vô cùng rộng lớn. Bạn có thể tham khảo một số nhánh nhỏ của ngành Khảo cổ học như sau:

Khảo cổ hàng hải (Underwater/ Marine Archaeology):

Môi trường nghiên cứu của mảng khảo cổ này tất nhiên là dưới mặt nước để tìm kiếm xác tàu đắm, thành phố bị nhấn chìm hoặc các vật thể đặc biệt nhất định. Ngoài những kiến thức về khảo cổ nói chung, bạn nào muốn tập trung vào khảo cổ hàng hải cần phải trang bị thêm các kỹ năng chuyên biệt để khám phá dưới nước một cách an toàn.

Khảo cổ lịch sử (Historical Archaeology):

Chuyên ngành này chủ yếu tập trung tìm hiểu về văn hóa, con người, hoạt động giao thương, hoạt động giải trí,… của nhiều tộc người trong một giai đoạn lịch sử cụ thể.

Khảo cổ đô thị (Urban Archaeology):

Địa điểm làm việc của chuyên ngành này là ở những thành phố có lịch sử lâu đời. Ngoài việc phân tích và tìm hiểu cách các thành phố cổ xưa được quy hoạch, các nhà khảo cổ học còn mong muốn tìm thấy những vật thể đặc biệt chứa đựng những câu chuyện thú vị.

Khảo cổ văn tự/ văn khắc (Epigraphy):

Chuyên ngành này sẽ giải mã những văn bản được người cổ đại chạm khắc trên bia đá, trong hang động hoặc bất kỳ nơi nào khác để tìm hiểu về các di sản được người xưa để lại trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể.

Khảo cổ không gian (Aviation Archaeology):

Mảng khảo cổ này sẽ chủ yếu khai thác thông tin từ những vật thể đã từng bay trên bầu trời, ví dụ như xác máy bay, tên lửa bỏ hoang hay vũ khí hàng không. Thú vị hơn cả, chuyên ngành này còn tìm kiếm dấu vết về sự tồn tại của người ngoài hành tinh.

Khảo cổ văn minh cổ điển (Classical Archaeology):

Mảng khảo cổ này chủ yếu tìm tòi về lịch sử của nền văn minh La Mã và Hy Lạp cũng như sự ảnh hưởng của chúng với toàn thế giới.

Ngành Khảo cổ học dành cho những ai?

Có thế mạnh về các môn xã hội

Ngoài Lịch sử, bạn còn nên giỏi cả môn Văn và Địa. Một nhà khảo cổ học cần có kỹ năng viết lách nói riêng và kỹ thuật sử dụng ngôn từ nói chung thật tốt để truyền đạt những khám phá của mình cho công chúng. Các kiến thức về địa lý chắc chắn sẽ giúp ích nhiều cho lĩnh vực khảo cổ vì bạn sẽ phải khám phá nhiều nơi và khai hoang nhiều chỗ.

Thích học ngoại ngữ

Nếu chỉ biết tiếng Anh thì bạn chắc chắn sẽ khó có thể khám phá được lịch sử của toàn thế giới. Ngoài tiếng Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Ả Rập,… thì bạn nên có thêm niềm vui thích khi khám phá những ngôn ngữ cổ đại hoặc tử ngữ (ngôn ngữ không còn được sử dụng).

Cần sự đam mê lớn

Lĩnh vực khảo cổ có lẽ sẽ không đem đến cho bạn tiền tài hay danh vọng như những ngành nghề khác. Đã vậy ngành này còn không hề dễ dàng mà đòi hỏi bạn phải khổ luyện nhiều kỹ năng đặc thù. Bởi vậy bạn cần phải có một niềm đam mê thật sự mãnh liệt thì mới đủ sức trau dồi bản thân và theo đuổi nghề.

Ngành Khảo cổ học có gì vui?

Bạn có thể thử tìm xem chuỗi các phim Indiana Jones có nhân vật chính là giáo sư khảo cổ học do Hollywood sản xuất để phần nào hình dung được lĩnh vực này thú vị như thế nào. Tất nhiên phim sẽ cường điệu hóa một số tình tiết để tăng tính hấp dẫn nhưng biết đâu nhờ vậy có thể nhen nhóm trong bạn một niềm yêu thích ngành học này để dấn thân theo đuổi. Ngoài ra thì ngành Khảo cổ học còn có một số điều lý thú như sau:

• Cho bạn cơ hội được đi nhiều nơi, bao gồm cả trong nước lẫn quốc tế để khám phá thế giới.

• Ngành Khảo cổ học có nhiều học bổng du học và nghiên cứu để khuyến khích nhiều người theo đuổi lĩnh vực có nhiều yêu cầu về kỹ năng, tính chất công việc khó khăn và môi trường làm việc khá vất vả này.

• So với những lĩnh vực nghiên cứu khác, khảo cổ học không chỉ cho bạn làm việc trong phòng thí nghiệm hay ngồi cặm cụi viế báo cáo trên máy tính mà còn phải thực sự lao động tay chân đúng nghĩa đen (như đào đất tìm cổ vật) ở ngoài hiện trường. Điều này có nghĩa bạn sẽ phải đối mặt với mọi điều kiện thời tiết như mưa rơi, tuyết đổ, nắng nóng hay gió lộng nhưng ít nhất thì bạn không phải ở trong không gian kín cả ngày.

• Nhà khảo cổ học có thể được xem là một thám tử của thế giới vì bạn sẽ thu thập dữ liệu và chứng cứ rồi đưa ra kết luận.

Học ngành Khảo cổ ở đâu?

Tại Việt Nam, bạn có thể đăng ký chương trình Khảo cổ học tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn ở TP.HCM lẫn Hà Nội. Nếu có điều kiện thì bạn nên tìm cách để du học vì theo đuổi Khảo cổ học ở nước ngoài đồng nghĩa với việc bạn sẽ có cơ hội được khám phá nhiều điều hơn. Bạn có thể tham khảo một số trường đại học uy tín ở nước ngoài có ngành Khảo cổ học do Hotcourses Vietnam gợi ý bên dưới:

Mỹ:

• George Washington University

• New York University

• University of Cincinnati

• Northern Arizona University

• The University of Alabama

Anh:

• University of Birmingham

• University of Lincoln

• University of Nottingham

• University of Leicester

• University of York

Úc:

• The University of Queensland

• The University of Sydney

• James Cook University

• The University of Western Australia

• La Trobe University

Vì Khảo cổ học là ngành liên quan đến công việc nghiên cứu nên ngoài hệ Cử nhân thì con đường để bạn tiếp tục học lên Thạc sĩ hoặc Tiến sĩ rất rộng mở. Nếu bạn gặp khó khăn trong việc chọn trường để du học ngành Khảo cổ học thì có thể liên hệ với trung tâm tư vấn IDP để các chuyên viên tư vấn giàu kinh nghiệm giúp đỡ hoàn toàn miễn phí.

Tốt nghiệp Khảo cổ học ra trường làm gì?

Các kỹ năng bạn có được khi theo đuổi lĩnh vực Khảo cổ học như nghiên cứu, viết lách hay sử dụng ngoại ngữ sẽ giúp bạn có được công việc để kiếm sống dễ dàng, kể cả những nghề trái ngành. Ngoài trở thành nhà khảo cổ học, Hotcourses Vietnam gợi ý một số đầu việc đúng ngành khác bạn có thể làm sau khi tốt nghiệp như:

• Giảng viên ngành khảo cổ

• Quản lý bảo tàng

• Quản lý khu di tích lịch sử

• Chuyên viên phân tích cổ vật

Sau khi tốt nghiệp ngành Khảo cổ học, bạn có thể đầu quân cho trường đại học, tổ chức bảo tồn, tổ chức chính phủ hay thậm chí là công ty khai thác du lịch. Một nhà khảo cổ học chân chính sẽ có rất nhiều kiến thức hữu ích và kỹ năng hữu dụng. Vậy nên câu hỏi đặt ra ở đây là liệu bạn có muốn sử dụng những gì mình biết để tiếp tục theo đuổi đam mê hay không chứ đừng nên quá lo ngại về vấn đề thất nghiệp.

Nguồn tham khảo: Mindler, Stacker, The Complete University Guide, Indeed, UCAS