Sau khi vụ việc xảy ra, giao tranhđã ngừng tại khu vực này và các đội cứu hỏa đã kịp thời dập tắt đám cháy. Mặc dù sau đó nhà máy đã bị phía Nga kiểm soát, các nhân viên tại nhà máy vẫn đang tiếp tục thực hiện nhiệm vụ của mình. Theo Cơ quan Thanh tra điều tiết hạt nhân nhà nước Ukraine (SNRI), “Các nhân viên của nhà máy đang giám sát chặt chẽ tình hình và kiểm soát hoạt động của các lò phản ứng hạt nhân. Hiện chưa phát hiện ra thay đổi nào về mức độ bức xạ trong khu vực Zaporizhzhia và phông bức xạ gamma đang trong giới hạn bình thường”.
Dù chưa xảy ra sự cố phóng xạ và các lò phản ứng tại Zaporizhzhiaan toàn hơn rất nhiều so với Chernobyl, nhưng việc giao tranh xảy ra quanh khu vực nhà máy điện hạt nhân cho thấy nguy cơ xảy ra thảm họa hạt nhân là hoàn toàn có thể. Quy mô nhà máy Nhà máy điện hạt nhânZaporizhzhyađược xây dựng trên khu đất rộng 104,7 hecta bên bờ hồ chứa Kakhovka cạnh bờ sông Dnepr tại thành phố Energodar thuộc vùng Zaporizhzhya, Ukraine.Nhà máy này cách vùng Donbass đang xảy ra tranh chấp khoảng 200km và cách Kiev 550km về phía Đông Nam. Vùng thảo nguyên này của Ukraine được lựa chọn làm nơi xây dựng nhà máy điện hạt nhân vì đã có sẵn cơ sở hạ tầng của Nhà máy nhiệt điện Zaporozhe gần đó. Thêm vào đó, đây cũng là vùng đất không thích hợp cho nông nghiệp và cách xa các khu vực khác. Zaporizhzhya hiện là nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu và là một trong 4 nhà máy điện hạt nhân đang hoạt động ở Ukraine, sản xuất tới 42 tỷ kilowatt giờ (kWh) điện, chiếm khoảng 40% tổng sản lượng điện hạt nhân và 1/5 tổng sản lượng điện hằng năm của Ukraine, đủ năng lượng cho khoảng 4 triệu hộ gia đình sử dụng.
Được đưa vào hoạt động từ năm 1984, tính đến tháng 12-2021, nhà máy này đã sản xuất được hơn 1,23 nghìn tỷ kWh điện. Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhya gồm 6 lò phản ứng hạt nhân được đưa vào vận hành lần lượt từ năm 1984 đến 1995, với công suất điện mỗi tổ máy là 1.000MW. Năm 2021, đường dây 750kV thứ tư từ nhà máy nối trạm biến áp Kakhovska đã được đưa vào vận hành và trạm chuyển mạch ngoài trời của nhà máy được mở rộng, giúp giảm bớt áp lực đường truyền và cho phép nhà máy sản xuất thêm 17 triệu kWh điện mỗi ngày. Sau khi xảy ra thảm họa hạt nhân Fukushima-Daiichi (Nhật Bản) vào tháng 3-2011, các tổ máy số 1 và số 2 của nhà máy Zaporizhzhia đã được nâng cấp, kéo dài thời gian hoạt động. Việc nâng cấp bao gồm việc hiện đại hóa các thiết bị cũng như lắp đặt các cảm biến áp lực và các hệ thống an toàn hiện đại khác. Khu vực giám sát bức xạ trung tâm của nhà máy cũng mới được nâng cấp vào tháng 2-2021, tự động theo dõi tất cả các thông số về bức xạ và thông số kỹ thuật liên quan đến điều kiện hoạt động của các tổ máy, khu vực kho chứa nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, khu liên hợp xử lý chất thải phóng xạ, và các khu vực xung quanh nhà máy. Lịch sử và thiết kế kỹ thuật Năm 1978, sau khi tổ máy đầu tiên của Nhà máy điện hạt nhân Chernobylđi vào hoạt động, Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô đã quyết định xây dựng một loạt nhà máy điện hạt nhân, trong đó có Zaporizhzhya.
Ban đầu, Nhà máy Zaporizhzhya được thiết kế gồm 4 tổ máy với tổng công suất 4.000MW. Mỗi tổ máy phát điện của nhà máy gồm một lò phản ứng VVER-1000/V-320, một tuabin hơi K-1000-60/1500-2 và máy phát TWW-1000-4.VVER-1000 là loại lò phản ứng nước áp lực do Liên Xô thiết kế có tuổi thọ hoạt động tới 30 năm. Thiết kế này được phê duyệt vào năm 1980, và năm 1984, tổ máy đầu tiên của Nhà máy Zaporizhzhya được đưa vào vận hành. Tổ máy thứ hai, thứ ba và thứ tư được đưa vào hoạt động lần lượt vào các năm 1985, 1986 và 1987. Trong giai đoạn 2 của dự án phát triển, nhà máy tập trung vào việc bổ sung thêm 2 tổ máy với các lò phản ứng tương tự. Giai đoạn này bắt đầu từ năm 1988 và tổ máy thứ năm được đưa vào hoạt động từ năm 1989. Sau thảm họa hạt nhân Chernobyl năm 1986, Hội đồng tối cao Ukraine ra quyết định đình chỉ việc xây dựng các tổ máy điện hạt nhân mới ở Ukraine từ năm 1990. Tổ máy số 6 bị dừng lại từ đó. Tuy nhiên, thời tiết mùa đông khắc nghiệt ở Ukraine và nhu cầu điện ngày càng tăng khiến nước này phải dỡ bỏ quyết định này và tiếp tục xây dựng Tổ máy số 6. Năm 1995, tổ này chính thức hòa vào lưới điện quốc gia. Đây là tổ máy điện hạt nhân đầu tiên do một nước Ukraine độc lập thực hiện. Sau khi Liên Xô tan rã, nhiên liệu phóng xạ đã qua sử dụng không còn có thể được vận chuyển về Nga nữa và việc thiếu không gian tại các bể làm mát đòi hỏi phải xây dựng một kho lưu nhiên liệu khô đã qua sử dụng (SFDSF).Tháng 7-2001, SNRI đã cho phép xây dựng kho lưu SFDSF và Zaporizhzhya trở thành nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Ukraine có lò phản ứng nước áp lực có sẵn kho lưu SFDSF tại chỗ với thời hạn sử dụng là 50 năm. Theo đó, nhiên liệu phóng xạ đã qua sử dụng được lưu trong các bể làm mát từ 4 đến 5 năm cho đến khi năng lượng còn lại và độ phóng xạ giảm đi trước khi được chuyển đến kho lưu SFDSF. Hệ thống kho lưu có thể chứa hơn 9.000 cụm nhiên liệu đã qua sử dụng trong 380 thùng chứa có hệ thống thông gió. Mỗi thùng chứa có thể chứa được 144 tấn.Kho lưu SFDSF bắt đầu đi vào hoạt động từ tháng 8-2004 và hiện đã có 167 thùng chứa được đưa vào kho này. Nguy cơ có thể xảy ra?
Do những thiết kế hiện đại và tiêu chuẩn an toàn được nâng lên, ở điều kiện bình thường các chuyên gia hạt nhân cho rằng khó có khả năng một lò phản ứng tại Zaporizhzhya phát nổ và gây ra thảm họa. Thay vào đó, các chuyên gia lưu ý rằng nguy cơ sẽ cao hơn nếu một lò phản ứng hạt nhân bị tấn công kéo dài với chủ ý gây ra sự cố hạt nhân. Theo Giáo sư Robin Grimes tại Đại học Hoàng gia London, vỏ chịu áp lực của lò phản ứng hiện đại là “rất bền vững và có thể chịu được tác động đáng kể từ các vụ động đất và những tác động động học khác”. Nhưng ông cũng nói thêm rằng: “Vỏ chịu áp lực không được thiết kế để chống các loại vũ khí chạm nổ. Theo tôi, tác động từ các loại vũ khí có thể sẽ dẫn đến một sự cố hạt nhân giống như Chernobyl dù rằng điều này (dùng vũ khí tấn công các nhà máy điện hạt nhân) chưa bao giờ xảy ra. Chưa từng xảy ra nhưng không có nghĩa là không thể”. Ngay cả khi không chủ định thì việc đạn pháo rơi nhầm vào nhà máy điện hạt nhân là hoàn toàn có thể xảy ra. Trong chiến tranh không thể nói trước được điều gì. Ngoại trưởng Ukraine đã cảnh báo, nếu thảm họa hạt nhân xảy ra ở Zaporizhzhya thì hậu quả sẽ gấp 10 lần Chernobyl. HỮU DƯƠNG (tổng hợp) Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã đưa ra cảnh báo về vụ pháo kích xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia do Nga kiểm soát ở Ukraine, cho rằng tình hình hiện tại có nguy cơ dẫn đến “thảm họa hạt nhân”. Cả Nga và Ukraine đều công khai cáo buộc nhau đã tấn công nhà máy. Trong khi đó, IAEA kêu gọi cả hai bên “kiềm chế tối đa” xung quanh khu vực này.
 Tình hình tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia là cơ sở lớn nhất ở châu Âu và là một trong số 10 nhà máy lớn nhất thế giới. Zaporizhzhia tạo ra 50% năng lượng có nguồn gốc từ hạt nhân của Ukraine. Nhà máy này có tổng công suất khoảng 6.000 MW, đủ cung cấp điện cho khoảng 4 triệu ngôi nhà. Nhà máy Zaporizhzhia nằm ở bờ Nam sông Dnipro, gần thị trấn Enerhodar thuộc vùng Zaporizhzhia. Nhà máy cách thủ đô Kiev khoảng 550km về phía Đông Nam và cách Chernobyl khoảng 525km về phía Nam, nơi xảy ra sự cố hạt nhân tồi tệ nhất thế giới năm 1986. Hiện tại, nhà máy do các nhân viên Ukraine vận hành nhưng do các đơn vị của quân đội Nga kiểm soát. Theo IAEA, nhà máy Zaporizhzhia có tổng cộng 6 lò phản ứng hạt nhân, mỗi lò tạo ra 950 MW. Một MW sẽ cung cấp năng lượng cho 400-900 ngôi nhà trong một năm. Hôm 9/8, công ty điều hành nhà máy điện hạt nhân của Ukraine Energoatom cho biết các lực lượng Nga đang chuẩn bị “kết nối nhà máy với lưới điện Crimea”. Michael Black, Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật Hạt nhân tại Đại học Hoàng gia London, nói rằng mối lo ngại chính là việc kết nối nhà máy với lưới điện Crimea có thể làm gián đoạn nguồn điện ngoại vi cho các lò phản ứng. Trong một cuộc phỏng vấn với AP vào tuần trước, Rafael Mariano Grossi, Tổng giám đốc của IAEA, mô tả tình hình hiện tại ở nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia là “hoàn toàn mất kiểm soát”. “Mọi nguyên tắc về an toàn hạt nhân tại nhà máy đã bị vi phạm. Điều này cực kỳ nghiêm trọng và nguy hiểm”, ông Grossi nói. IAEA cũng cần thực hiện các cuộc kiểm tra rất quan trọng để đảm bảo rằng vật liệu hạt nhân đang được bảo vệ an toàn, “và có rất nhiều vật liệu hạt nhân ở đó cần được kiểm tra”, ông Grossi nói. Liệu nhà máy Zaporizhzhia có thể phát nổ? “Nếu nhiều yếu tố thảm khốc kết hợp với nhau, một vụ nổ có thể sẽ xảy ra. Rất khó để nói liệu điều này có xảy ra hay không và hậu quả của nó là gì. Nó phụ thuộc vào việc vụ nổ xảy ra như thế nào”, chuyên gia Ross Peel tại Đại học King's College London cho biết. Giới chuyên gia lo ngại các vụ pháo kích xảy ra xung quanh cở sở hạt nhân Zaporizhzhia có nguy cơ gây thiệt hại cho nhà máy, bao gồm cả các lò phản ứng. “Các lò phản ứng hạt nhân cần được làm mát liên tục bằng nước. Nếu dòng nước bị cắt theo một cách nào đó, lò phản ứng có thể mất khả năng làm mát, nhiên liệu sẽ bắt đầu tan chảy. Điều này sẽ tạo ra áp lực lớn và mọi thứ có thể phát nổ”, Giáo sư MV Ramana về hạt nhân tại Đại học British Columbia giải thích. Về hậu quả của một vụ nổ nhà máy điện hạt nhân, các chuyên gia cho rằng điều này sẽ gây ra các cuộc sơ tán trên diện rộng và tác động của rò rỉ phóng xạ có thể sẽ được cảm nhận trong nhiều năm tới. “Hàng trăm nghìn người sẽ cố gắng chạy trốn khỏi khu vực xảy ra cháy nổ”, ông Ramana nói. Một vụ nổ nhà máy điện hạt nhân cũng có thể gây ra một số căn bệnh do ngộ độc bức xạ cấp tính hoặc ung thư. “Những người tiếp xúc với lượng phóng xạ không quá lớn vẫn có thể bị ngộ độc bức xạ cấp tính. Điều này xảy ra trong vài ngày đến vài tuần, thậm chí đến vài tháng. Đối với những người tiếp xúc với mức độ phóng xạ thấp hơn, có những trường hợp có thể bị ung thư trong những năm tiếp theo”, ông Ross nói thêm. Những tình huống nào khác có thể xảy ra? Bên cạnh kịch bản nổ lõi lò phản ứng hạt nhân, điều các chuyên gia lo ngại hơn là thiệt hại đối với các hệ thống làm mát bể chứa nhiên liệu đã qua sử dụng và các lò phản ứng. Nếu việc làm mát không được thực hiện, điều này có thể khiến tích tụ nhiệt không kiểm soát, dẫn đến sự nóng chảy và hỏa hoạn cũng như phát tán bức xạ. “Chúng tôi rất sợ phóng xạ. Phóng xạ xảy ra trong mọi trường hợp sẽ đều rất thảm khốc. Chúng tôi thực sự không biết ống khói chứa chất phóng xạ sẽ lan đến đâu. Chất phóng xạ có thể di chuyển đến bất cứ đâu, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết”, Amelie Stoetzel, Nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Khoa Nghiên cứu Chiến tranh tại Đại học King’s College London, nói. Do vị trí địa lý của nhà máy Zaporizhzhia, một lượng phóng xạ có thể ảnh hưởng đến bất kỳ khu vực nào của châu Âu. “Zaporizhzhia nằm ở giữa lục địa. Vì vậy, bất kể gió thổi theo hướng nào, vẫn sẽ có khu vực bị ô nhiễm”, ông Ramana nói. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng khó có thể đưa ra bất kỳ dự đoán nào trong giai đoạn này. “Điều chắc chắn duy nhất mà chúng tôi biết là hoạt động quân sự xung quanh nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia sẽ gây ra rủi ro. Điều đó sẽ diễn ra chính xác như thế nào là điều rất khó dự đoán”, ông Ross nói./.
VOV.VN - Trong bối cảnh Nga và Ukraine liên tục cáo buộc lẫn nhau tấn công nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia lớn nhất châu Âu những ngày qua, nỗi lo về một thảm họa hạt nhân nghiêm trọng như thảm họa Chernobyl lại trỗi dậy. |
