 An Khê Trường - nơi anh em Tây Sơn gặp gỡ đồng bào Ba Na - nay chỉ còn là một nền đất, người dân đã lập đền mới để thờ cúng kết hợp bảo vệ di tích quý giá này - Ảnh: B.D. Tôi cố tìm xem dấu xưa lũy cũ còn không, nhưng hình như các nhà quy hoạch đô thị An Khê đã bỏ quên điều này. Đến người dân thôn An Lũy, xã Phú An Cư xưa cũng không còn mấy ai có thể chỉ dẫn chính xác vị trí của lũy An Khê. Giáo sư Nguyễn Quang Ngọc Cách trung tâm thị xã An Khê chừng 1km, "thủ đô" buổi đầu của vương triều Tây Sơn một ngày tháng 11 lặng lẽ trong mưa. Nỗi buồn di tích Tại phường Tây Sơn, dấu chỉ ít ỏi còn sót lại của nhà Tây Sơn là An Khê Đình và An Khê Trường. An Khê Trường là trường giao dịch, nơi giao tiếp của anh em nhà Tây Sơn với đồng bào Ba Na để tập hợp lực lượng, nơi nghĩa quân làm lễ khởi binh trước khi đưa quân xuống tiến đánh đồng bằng năm 1773. Đây cũng là nơi có nhiều hạng mục kiến trúc nhưng bị lịch sử xóa sổ, mãi tới những năm 1920 để tưởng nhớ anh em nhà Tây Sơn, chính quyền sở tại và người dân mới khôi phục để kết hợp việc thờ cúng vua Quang Trung cùng các vị thần khác. Cách đó không xa, An Khê Đình, nơi thờ Tây Sơn tam kiệt (ba anh em nhà Tây Sơn), được người dân lập nên nhưng cũng đang trong cảnh hiu hắt, vắng vẻ. Toàn bộ công trình đều nằm tách biệt và bố trí rải rác, thiếu kết nối. Chúng tôi tìm đường đến các điểm di tích nổi tiếng được ghi chép trong các tài liệu về vương triều Tây Sơn, nhưng hầu như tất cả đều đã bị hoang hóa. Khu Miếu Xà - tương truyền là nơi Nguyễn Nhạc chém rắn thần lấy máu tế cờ khởi nghĩa - hiện cũng cửa đóng then cài. Miếu nằm trơ trọi bên đường, không có các hạng mục phụ xung quanh. Các điểm di tích khác như hồ Ông Nhạc, gò Chợ, lũy An Bảo... chỗ cỏ mọc um tùm, nơi người dân lấy đất làm nhà... Nỗ lực giữ di sản Theo nhà nghiên cứu văn hóa nghệ thuật Chămpa Trần Kỳ Phương, nhà Tây Sơn đã để lại nhiều công trình kiến trúc trải dài trên hai tỉnh Gia Lai và Bình Định. Tại An Khê, dù số lượng công trình đến nay còn sót lại không nhiều nhưng chứa đựng những giá trị vô cùng lớn, bởi đây là nơi khởi xuất phong trào Tây Sơn. Tây Sơn thượng đạo tại Gia Lai gồm 16 di tích chia thành sáu cụm, nằm rải rác tại các huyện thị gồm: K’Bang, Kon Chro, Đắk Pơ và An Khê. GS.TS Nguyễn Quang Ngọc, phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử VN, cũng cho rằng An Khê không chỉ đặc biệt về địa thế mà còn liên quan đến di sản, lịch sử. Mới đây, các nhà khảo cổ học dày công khai quật và ghi nhận đây là vùng sớm nhất của Việt Nam có sự tụ cư của con người với hệ thống các di tích sơ kỳ đá cũ có niên đại 700.000 - 800.000 năm. Khu di tích Tây Sơn thượng đạo ở đầu những năm 70 của thế kỷ 18 là căn cứ khởi nghĩa, mở đầu chương sử huy hoàng của thời đại Tây Sơn, đồng thời mở ra chương sử mới của lịch sử đất nước. Nhưng thực tế việc mất dần di tích đang làm đau xót người dân và giới chuyên môn. GS.TS Nguyễn Quang Ngọc nói ông "bàng hoàng" khi chứng kiến sự biến đổi của An Khê. Theo một báo cáo hiện trạng của UBND thị xã An Khê, một giai đoạn, việc thiếu đơn vị "cầm trịch" và việc chưa được quan tâm đầu tư đúng mực đã làm nhiều di tích xuống cấp, nhiều khu dân cư mọc lên ngay trên nền di tích đã "nuốt" hẳn các hạng mục cổ xưa khiến di tích biến dạng, thậm chí có điểm di tích đến nay đã mất hẳn dấu tích như gò Chợ, vườn Cam, lũy An Khê... Bà Nguyễn Thị Thanh Lịch - bí thư Thị ủy An Khê - cho biết nguồn lực đầu tư cho Tây Sơn thượng đạo rất hạn chế. Năm 2007, UBND tỉnh Gia Lai cấp kinh phí xây dựng bảo tàng nằm trong khu vực di tích và đó là công trình có quy mô duy nhất được đầu tư đến nay. "Hằng năm, chúng tôi cố gắng cân đối ngân sách để tôn tạo các hạng mục nhỏ, phục dựng các nghi thức quan trọng, thăm nom hương khói tại các gian điện thờ... nhưng việc này chỉ dừng lại ở mục đích cầm cự. Một số người dân thấy mọi thứ hiu hắt nên đã tự nguyện thăm nom, làm lễ cúng hằng năm" - bà Lịch nói. Hội thảo Tây Sơn thượng đạo mở hướng "du lịch di sản" Không thể để di sản ngày càng mai một, UBND tỉnh Gia Lai đã định hướng phát triển "du lịch di sản" cho thị xã An Khê. Hội thảo Tây Sơn thượng đạo trong khởi nghĩa Tây Sơn được Gia Lai tổ chức sáng nay (24-11) nhằm nhận diện giá trị di sản, tìm ra các phương án bảo tồn và phát huy giá trị quý giá mà thị xã đang có. Hội thảo cũng sẽ chứng minh và ghi nhận sự đóng góp của đồng bào Ba Na tại chỗ và người dân vùng An Khê, sự đoàn kết Kinh - Thượng trong thời đại Tây Sơn, từ đó đề nghị Nhà nước công nhận Tây Sơn thượng đạo là di tích cấp quốc gia đặc biệt. Tây Sơn thượng đạo, nay thuộc thị xã An Khê và 3 huyện: Đak Pơ, Kbang, Kông Chro từ thuở rất xa xưa được xác định đất đai phì nhiêu, nhiều lâm thổ sản quý và đặc biệt có vị trí hiểm yếu nối liền giữa miền xuôi với miền ngược. Chính vì lẽ đó, miền đất này đã được 3 anh em anh hùng áo vải: Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ chọn làm căn cứ địa dấy binh khởi nghiệp. Để tìm hiểu rõ hơn về vùng đất này, THGL xin giới thiệu sê ri phóng sự “Tây Sơn thượng đạo – Dấu nối từ quá khứ đến hiện tại” do PV Đài PT-TH Gia Lai thực hiện. Vào năm 1771, Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ và Nguyễn Huệ quyết định chọn Tây Sơn thượng đạo (thuộc huyện An Khê cũ) làm nơi đầu tiên xây dựng căn cứ dấy binh lật đổ chính quyền Chúa Nguyễn ở Đàng Trong, tiêu diệt liên quân xâm lược Xiêm trên sông Rạch Gầm, Xoài Mút vào năm 1785 và đặc biệt đánh tan đội quân xâm lược khổng lồ 29 vạn quân xâm lược Mãn Thanh bằng chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa trong mùa Xuân Kỷ Dậu 1789. Ngoài yếu tố nhân hòa thì có lẽ vấn đề địa lợi đóng vai trò cốt tử để cuộc khởi nghĩa nông dân Tây Sơn đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Điều đó được minh chứng bằng địa thế hiểm yếu của vùng núi rừng Tây Sơn thượng đạo, đặc biệt là ngọn núi Mò O, dòng sông Ba – Mệnh danh là sông thiêng, núi thiêng, bảo vệ và che chắn phong ba, bão táp cho cộng đồng sống tại vùng đất này. Ông Trần Kỳ Phương – Nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Chăm Pa cho biết: “Ở đây có ngọn núi thiêng là núi Mò O, bắt nguồn từ tên cổ Chăm Pa, có tên Đại Sơn, tượng trưng cho thần Si Va. Bao giờ đi liền với núi thiêng cũng là một dòng sông thiêng. Sông thiêng chính là sông Ba. Núi thiêng tượng trưng cho yếu tố cha, là yếu tố nam, sông thiêng tượng trưng cho yếu tố mẹ, là yếu tố nữ. Bao giờ dưới 2 yếu tố thiêng đó, người ta cũng lập nên trung tâm tôn giáo, chính trị, kinh tế, văn hóa ở đây”. Sống gần trọn 1 thế kỷ, chứng kiến biết bao thăm trầm, bể dâu tại vùng đất mình sinh ra và lớn lên, cụ Lê Biểu minh mẫn kể cho chúng tôi nghe không ít câu chuyện về Tây Sơn thượng đạo – Miền đất được mệnh danh là đất thiêng hội tụ tinh hoa đất trời với những Anh hùng áo vải cờ đào làm nên lịch sử chiến đấu và chiến thắng kẻ thù cuối thế kỷ 18. Sau hơn 2 thế kỷ, Tây Sơn thượng đạo trở thành niềm tự hào, lưu giữ những ký ức, hoài bão rất riêng của mỗi người dân sống trên vùng đất này. Cụ Lê Biểu – Phường An Phú – An Khê kể lại: Ngày xưa mùa xuân cúng lớn lắm, tế xong rồi hát bội, múa lân, múa liễn. Họ múa liễn rất hay, hết múa liễn lại múa bông, múa lân diễn lại những hoạt cảnh ngày xưa. Chị Cao Thị Lệ – Phường An Phú – An Khê chia sẻ: “Là thế hệ trẻ sống trên vùng đất Tây Sơn thượng đạo, tôi luôn mang trong mình lòng tự hào rất lớn về truyền thống của cha ông. Cũng mong rằng, những hình ảnh, lịch sử của vùng đất này được truyền bá rộng rãi để hun đúc niềm đam mê, tình yêu của các thế hệ, nhất là thế hệ trẻ về vùng đất này”. Có thể nói rằng, dẫu thời gian có dịch dời, thời cuộc có đổi thay thì Tây Sơn thượng đạo với biết bao dấu xưa tích cũ mãi khẳng định vị trí và nhất là vai trò của mình trong lịch sử phát triển của xã hội. Nơi đây vẫn là minh chứng rõ nét về một vùng đất thiêng chứa đựng cả một kho tàng quý báu về thời kỳ oanh liệt của cha ông ghi dấu tích cuộc khởi nghĩa nông dân trong chiều dài lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Thu Thủy – Bích Thủy- R’ Piên – H. Toàn Lượt xem: 969
Với những giá trị ý nghĩa lịch sử quý báu, năm 1991, Di tích Tây Sơn Thượng đạo ở thị xã An Khê được Bộ VH-TT&DL cấp bằng Di tích lịch sử- văn hóa cấp quốc gia. Đây không chỉ là chứng tích lịch sử oai hùng và truyền thống thượng võ vang danh của cuộc khởi nghĩa Tây Sơn đã đi vào lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, mà còn là điểm thu hút du khách trong và ngoài nước đến tham quan tìm hiểu và khám phá. Nhân dịp đầu Xuân, mời quý vị và các bạn đến thăm khu di tích lịch sử cấp quốc gia này. Tây Sơn Thượng đạo là căn cứ địa trong buổi đầu tập hợp lực lượng khởi nghĩa của của 3 anh em nhà Tây Sơn. Từ vùng căn cứ này, vào cuối thế kỷ 18 dưới sự lãnh đạo của Anh em Nhà Tây Sơn đã viết nên một trang sử vàng son trong truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm và chấm dứt sự chia cắt đất nước ngót 200 năm thời Trịnh- Nguyễn phân tranh. Năm 1991, Di tích Tây Sơn Thượng đạo ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai được cấp bằng Di tích lịch sử- văn hóa cấp quốc gia, gồm 6 cụm với 17 di tích liên quan đến cuộc khởi nghĩa của 3 anh em nhà Tây Sơn, trong đó An Khê Đình, An Khê Trường, An Khê Lũy, Gò Chợ… là trung tâm của quần thể di tích. Để lưu giữ những hiện vật lịch sử, Bảo tàng Tây sơn Thượng đạo tại Thị xã An khê được xây dựng với kinh phí 11 tỷ đồng trên diện tích 43ha. Hiện nay Bảo tàng đang lưu giữ 140 hiện vật chủ yếu là tranh, ảnh chụp các di tích, một ít vật dụng sản xuất, cồng chiêng, ché của đồng bào Bahnar. Hiếm có một triều đại nào trong lịch sử dân tộc Việt Nam lại lập được nhiều chiến tích chỉ trong một thời gian ngắn kể từ khi khởi binh như nhà Tây Sơn. Điều đáng nói hơn là trong số những chiến tích đó có nhiều chiến thắng hiển hách vào bậc nhất trong lịch sử đánh ngoại xâm của dân tộc. Trong đó có đánh bại các cuộc xâm lược Đại Việt của Xiêm La từ phía Nam và Mãn Thanh từ phía Bắc, bảo vệ vững chắc nền độc lập của nước nhà. Để tưởng nhớ công lao của nhà Tây Sơn, hằng năm, vào dịp Tết, tại thị xã An Khê vào ngày 9.2 nhân dân trong vùng tổ chức lễ hội tế thần và ngày 10.2 tổ chức lễ hội cầu huê, buôn bán các thức ăn ẩm thực của địa phương vì nơi đây là giao thương buôn bán thời xưa của nhà Tây Sơn. Từ 1975 đến nay vào ngày mùng 4 tết chính quyền thị xã đều tổ chức lễ mừng chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa. Bà Nguyễn Thị Thanh Lịch- Bí thư Thị ủy An Khê cho biết: “Lãnh đạo 2 địa phương An Khê và Tây Sơn đã có biên bản thỏa thuận để tạo nên du lịch gắn kết vùng miền. Về phía An Khê, chúng tôi hy vọng rằng qua đây có thể tạo được sự liên kết vùng trong du lịch. Du khách đến với Tây Sơn, sau khi tham quan các di tích ở đó xong họ sẽ được giới thiệu và tiếp tục di chuyển thêm khoảng 30 km nữa để lên An Khê và vùng Tây Sơn Thượng đạo. Rồi họ sẽ biết được rằng, sự nghiệp và cuộc đời của 3 anh em nhà Tây Sơn không chỉ nằm ở Tây Sơn mà còn hiện diện cả ở các vùng cao nguyên rộng lớn trên này”. Tại Hội thảo “Tiềm năng và phát triển du lịch tỉnh Gia Lai” vừa qua, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu du lịch đã đánh giá cao về di tích lịch sử Tây Sơn Thượng đạo và đã đưa ra những giải pháp để phát triển du lịch văn hóa lịch sử gắn kết vùng miền. Ông Lê Văn Minh- Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch Việt Nam đánh giá: “Qua tìm hiểu phân tích chúng tôi nhận định quần thể di tich Tây Sơn Thượng đạo có giá trị ý nghĩa to lớn, thuận lợi cho việc mở rộng và tôn tạo để làm điểm đến du lịch. Theo chúng tôi nên quảng bá, kêu gọi và chọn nhà đầu tư lớn mở rộng thành tổ hợp du lịch văn hóa lịch sử cùng với nghỉ dưỡng và sinh thái; gắn liên kết vùng miền Bình Định và Gia Lai để tạo nên một chuỗi du lịch hấp dân du khách. Về phía Viện du lịch thì sẽ hỗ trợ để du lịch Gia Lai phát triển vùng di tích quan trọng này”. Qua bao thăng trầm của lịch sử, Quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo luôn là niềm tự hào của bao lớp người sinh ra và trưởng thành trên vùng đất Tây Sơn Thượng. Đây không chỉ là chứng tích lịch sử oai hùng và truyền thống thượng võ, vang danh gắn liền với phong trào khởi nghĩa Tây Sơn đã đi vào lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, mà còn là điểm thu hút du khách trong và ngoài nước đến tham quan tìm hiểu, khám phá trong mỗi dịp Tết đến Xuân về./. Ngọc Ánh, RPiên, Đặng Trà Lượt xem: 5005 |
