Đánh giá về chiến dịch điện biên phủ

Cách đây 65 năm, dưới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, quân và dân ta đã làm nên Chiến thắng Điện Biên Phủ vĩ đại. Thắng lợi của trận quyết chiến chiến lược này không chỉ buộc thực dân Pháp phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ chấm dứt chiến tranh trên bán đảo Đông Dương, mà còn mở ra một kỷ nguyên mới cho nhân loại - kỷ nguyên chiến thắng ách nô dịch của chủ nghĩa thực dân cũ trên toàn thế giới.

Dõi theo dòng chảy lịch sử chiến tranh thế giới, nhân loại đã phải hứng chịu biết bao đau thương bởi sự thảm khốc do chiến tranh để lại, song cũng được chứng kiến những chiến thắng vĩ đại, đi vào lịch sử đấu tranh giải phóng của mỗi quốc gia, dân tộc. Trong thế kỷ XX, Chiến thắng Điện Biên Phủ (năm 1954) nổi lên là một sự kiện lịch sử tiêu biểu, có giá trị to lớn, đánh dấu sự kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến của dân tộc Việt Nam chống thực dân Pháp xâm lược và can thiệp Mỹ (1945 - 1954); giáng đòn quyết định, đập tan ý chí xâm lược của các thế lực thực dân hiếu chiến, buộc Chính phủ Pháp phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình, cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, công nhận độc lập của Lào, Cam-pu-chia, rút quân khỏi ba nước Đông Dương. Đây cũng là chiến thắng “được ghi vào lịch sử dân tộc như một Bạch Đằng, một Chi Lăng hay một Đống Đa trong thế kỷ XX và đi vào lịch sử thế giới như một chiến công chói lọi đột phá thành trì của hệ thống nô dịch thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc”1. Hơn sáu thập kỷ trôi qua, Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ đã được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau và chưa ai có thể thống kê chi tiết được số lượng các bài viết về Điện Biên Phủ. Tuy nhiên, để chúng ta có thêm cái nhìn mới, khách quan, toàn diện, sâu sắc hơn về Chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” này, bài viết xin đưa ra một số quan điểm của các học giả nước ngoài đánh giá về tầm vóc, ý nghĩa thắng lợi và sự ảnh hưởng sâu sắc của Chiến thắng Điện Biên Phủ đối với sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam và phong trào đấu tranh vì hòa bình, tiến bộ xã hội trên toàn thế giới.

Trước hết, cần trích lời từ bài viết của Phó giáo sư, Tiến sĩ. Christian C.Lentz (Đại học North Carolina Chapel Hill, Hoa Kỳ) khi nói về vị tướng Tổng Tư lệnh chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ: “Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã tuyên bố Chiến thắng Điện Biên Phủ mãi mãi ghi dấu trong biên niên sử cuộc đấu tranh giải phóng đất nước của dân tộc ta và của tất cả các dân tộc bị đàn áp trên toàn thế giới. Dưới sự chỉ huy của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người cựu giáo viên lịch sử này đã đóng góp thêm một chương sách về “cuộc đấu tranh của chúng tôi” vào biên niên sử thế giới hiện đại”2. Điều này được thực tế khẳng định, sau gần 02 tháng chiến đấu vô cùng anh dũng, với tinh thần quyết chiến, quyết thắng, quân và dân ta đã tiêu diệt hoàn toàn tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, đặt dấu chấm hết cho quyền lực của người Pháp tại Đông Dương và Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đi vào lịch sử là người anh hùng giải phóng dân tộc, nhà quân sự kiệt xuất thế giới.

Tiếp đó, trong cuộc Hội thảo khoa học quốc tế “Chiến thắng Điện Biên Phủ - sức mạnh Việt Nam và tầm vóc thời đại” tổ chức năm 2014 tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Tiến sĩ Bountheng Souksavatd (Viện Khoa học xã hội Quốc gia Lào) khẳng định: “Trải qua 55 ngày đêm chiến đấu gian khổ, quyết liệt và anh dũng, ngày 7-5-1954, tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bị tiêu diệt hoàn toàn. Chiến công đó đã đánh bại cố gắng chiến tranh cao nhất của thực dân Pháp được Mỹ viện trợ, giáng một đòn quyết định vào ý chí xâm lược của bọn thực dân, đế quốc, góp phần thúc đẩy quá trình tan rã của chủ nghĩa thực dân cũ trên phạm vi toàn thế giới. Đó là thắng lợi to lớn của nhân dân Việt Nam và cũng là thắng lợi của khối đoàn kết, liên minh chiến đấu giữa quân đội và nhân dân ba nước Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, mà Việt Nam làm trụ cột trong sự nghiệp kháng chiến chống kẻ thù chung. Từ đây, cục diện chiến tranh Đông Dương chuyển sang thế có lợi cho cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam - Lào - Cam-pu-chia tại Hội nghị Giơ-ne-vơ”3. Cũng trong cuộc Hội thảo này, Phó giáo sư, Tiến sĩ. Christian C.Lentz nhấn mạnh: “Trận Điện Biên Phủ đã làm thay đổi thế giới. Quân đội nhân dân Việt Nam đã đánh bại thực dân Pháp. Chiến thắng góp phần khích lệ và củng cố vị thế của Việt Nam trong các cuộc đàm phán ngoại giao, ký kết Hiệp định Giơ-ne-vơ chấm dứt 08 năm chiến tranh, giải tán Liên bang Đông Dương và thừa nhận chế độ Cộng hòa dân chủ ở miền Bắc Việt Nam từ vĩ tuyến 17. Hơn thế, chiến thắng này cũng có tác động lan tỏa, khích lệ các dân tộc bị áp bức khác phải quyết tâm hơn để đấu tranh chống chế độ đế quốc”4. Còn Phó giáo sư, Tiến sĩ. Musiychuk Victoria (Viện Nghiên cứu Phương Đông, Viện Hàn lâm Khoa học Ucraina) đánh giá: “Chiến thắng Điện Biên Phủ là một mốc quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Sự kiện này không chỉ giúp Việt Nam thoát khỏi áp bức của thực dân Pháp mà còn mở ra con đường để giành độc lập cho cả Đông Dương và các nước thuộc địa ở châu Phi”5.

Trên thực tế, Chiến thắng Điện Biên Phủ làm sáng ngời chân lý: một nước nhỏ, kinh tế kém phát triển, nhưng có một Đảng mác-xít chân chính lãnh đạo, có đường lối chính trị, quân sự đúng đắn, phát huy được sức mạnh toàn dân tộc, được nhân dân thế giới đồng tình ủng hộ, thì nhất định đánh bại mọi cuộc chiến tranh xâm lược của kẻ thù, dù kẻ thù đó mạnh hơn nhiều lần. Tiến sĩ Seung-Kyun KO (Đại học Hawaii Pacific, Hoa Kỳ) nhận định: “… trận Điện Biên Phủ đã đem lại cho Việt Nam không chỉ là thắng lợi lịch sử trước chủ nghĩa thực dân mà còn hình thành niềm tin tuyệt đối vào con đường đấu tranh giành độc lập”6. Nhà sử học phương Tây Giuyn Roa viết: “Điện Biên Phủ là nỗi kinh hoàng khủng khiếp, là nỗi thất bại lớn nhất của phương Tây, báo hiệu sự sụp đổ của chủ nghĩa thực dân cũ và sự cáo chung của một nền cộng hòa Pháp”7 và “đánh dấu chấm hết cho quyền cai trị không chỉ của riêng nước Pháp mà của cả ở châu Âu, châu Á”8. Như vậy, không còn gì phải nghi ngờ rằng, Điện Biên Phủ là thắng lợi đầu tiên của các dân tộc thuộc địa trước đội quân xâm lược nhà nghề của một đế quốc lớn. Trước trận Điện Biên Phủ, trong suốt 500 năm lịch sử chế độ thuộc địa, chưa từng có một nước thuộc địa nào đánh thắng cuộc chiến tranh xâm lược của một đế quốc lớn, chưa có một nước thuộc địa nào dùng phương pháp hòa bình buộc các nước cai trị thuộc địa trao trả nền độc lập thực sự. Khi nghiên cứu về vấn đề này, Giáo sư Carl Thayer (Học viện Quốc phòng Australia, Đại học New South Wales) đánh giá: “Thất bại của người Pháp tại Điện Biên Phủ khiến Pháp phải mau chóng chấm dứt sự cai trị ở Đông Dương cũng như sự hiện diện của mình ở Đông Nam Á”; đồng thời, cho rằng: “Chiến thắng Điện Biên Phủ gửi đi một thông điệp: Việt Nam sở hữu một nghệ thuật quân sự có thể đánh bại bất kỳ đạo quân xâm lăng nào và lịch sử Việt Nam đã chứng minh điều đó”.

Ý nghĩa thời đại của Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ được nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới đánh giá cao, xem đây là “trận Van-my của các dân tộc da màu”9, “một Xta-lin-grat của lịch sử chiến đấu giải phóng thuộc địa”10. Năm 2004, học giả R.Phrăng, Trường Đại học Tổng hợp Păngtêông - Soócbon Pari 1 (Pháp) nhận định: “Âm vang về Điện Biên Phủ như là tiếng sấm trên bầu trời Pháp,… Điện Biên Phủ quả thực được xem như là một sự thất bại và cũng là sự phá sản của nước Pháp”11. Còn học giả J.C. Rômê, Đại học Tổng hợp Strabua III (Pháp) nhấn mạnh: “Năm 1954 quả là một năm quan trọng đối với lịch sử nước Pháp và lịch sử Việt Nam. Nhưng vượt ra khỏi phạm vi của mảnh đất thuộc địa này, người ta còn coi đây là năm bản lề trong lịch sử xung đột Đông - Tây và trong lịch sử quan hệ quốc tế nói chung. Do nhiều yếu tố khác nhau, thế cân bằng lực lượng bị biến đổi từ 1954 và cả những năm sau nữa”12. Bởi Chiến thắng Điện Biên Phủ đã làm đảo lộn chính sách thuộc địa của thực dân Pháp, buộc họ phải có sự điều chỉnh, tôn trọng quyền của các dân tộc, công bố “quyền tự trị” hoặc trao trả độc lập cho nhiều nước châu Phi, trước tiên là các nước Bắc Phi như: Tuy-ni-di, Ma-rốc, v.v. Còn đối với Mỹ - nước ủng hộ mạnh mẽ và chịu phí tổn chiến tranh chủ yếu cho Pháp, nhà sử học Berna Fol viết rằng: “Điện Biên Phủ không chỉ là một chiến thắng quân sự của Việt Minh đối với người Pháp, mà còn là một chiến thắng chính trị của Việt Minh đối với người Mỹ”13.

Thời gian tuy đã lùi xa, nhưng tầm vóc, ý nghĩa của Chiến thắng Điện Biên Phủ vẫn sẽ còn mãi. Điều đó không chỉ được khẳng định ở ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Chiến thắng đối với các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, đối với cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội, mà còn trở thành “nhân chứng lịch sử sống động” để các học giả nước ngoài nghiên cứu, phân tích, đưa ra những nhận định khoa học khẳng định giá trị sâu sắc của sự kiện “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” dưới nhiều góc độ khác nhau. Chính những nghiên cứu, đánh giá khách quan, toàn diện của các học giả nước ngoài về tầm vóc, ý nghĩa của Chiến thắng đã làm cho Điện Biên Phủ mãi vang xa; đồng thời, là cơ sở quan trọng phản bác âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch nhằm xuyên tạc, bóp méo và hạ thấp vị thế Chiến thắng vĩ đại đó của dân tộc Việt Nam anh hùng.

Đại tá, TS. TRƯƠNG MAI HƯƠNG, Phó Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam

__________

1 - Lê Duẩn - Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, vì độc lập, tự do, vì chủ nghĩa xã hội tiến lên giành những thắng lợi mới, Nxb Sự thật, H. 1970, tr. 50.

2 - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - Chiến thắng Điện Biên Phủ - Sức mạnh Việt Nam và tầm vóc thời đại, Nxb KHXH, H. 2014, tr. 200.

3, 4, 5, 6 - Sđd, tr. 350 - 351, 200, 586, 385.

7 - Tạp chí Xưa và Nay - Điện Biên Phủ - Xưa và nay, Số 2 - 1994, tr. 8.

8 - Tum bull, Patrick - Điện Biên Phủ, in trong History Today, Apr, 1979, Vol 29, Issua 4, p. 239.

9 - Philippe, Moreau Defarfes, Les relations internationales dans le monde d’aujourd’hui, entre Globalisation et Fragmentation 4e édition actualitée et augmentée, Ed. STA, Pari, 1992, p. 85.