Bí thư chi bộ cộng sản đầu tiên là ai

Cách đây hơn 87 năm về trước, ngày 23-2-1930, tại một căn nhà nhỏ cạnh xóm thợ phía nam mỏ (nay thuộc khu Dân Chủ, phường Mạo Khê) đã diễn ra hội nghị thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam. Chi bộ gồm có 5 đồng chí là: Đặng Châu Tuệ, Vũ Thị Mai, Nguyễn Huy Sán, Bùi Văn Mạo, Bùi Đức Giao. Đồng chí Đặng Châu Tuệ được chỉ định làm Bí thư Chi bộ. Đây là Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên được thành lập tại Khu mỏ Quảng Ninh. Sự ra đời của chi bộ đã mở ra bước ngoặt quan trọng trong phong trào công nhân mỏ nói chung và phong trào cách mạng ở Đông Triều nói riêng. Chi bộ đã phối hợp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang thắng lợi ở khu vực Mạo Khê, giành chính quyền trong ngày 8-6-1945, dẫn đến sự ra đời và phát triển mạnh mẽ của Chiến khu Trần Hưng Đạo, góp phần giải phóng một vùng rộng lớn ở vùng duyên hải Đông Bắc Tổ quốc, cùng cả nước tiến hành Cách mạng tháng Tám thành công, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Di tích lịch sử, cách mạng khu Mỏ Mạo Khê là di tích cấp tỉnh và là một trong 14 điểm du lịch của TX Đông Triều. Cụm di tích lịch sử - cách mạng khu mỏ Mạo Khê bao gồm địa điểm thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên của khu mỏ Quảng Ninh; chùa Non Đông (Tường Quang tự) và xưởng cơ khí. Cụm di tích đã được UBND tỉnh ban hành quyết định phê duyệt quy hoạch tổng thể bảo quản, tu bổ phục hồi với dự toán kinh phí được phê duyệt là trên 52,2 tỷ đồng, trong đó nơi thành lập chi bộ là 2,1 tỷ đồng. Sau hơn 2 năm thi công, đến nay, địa điểm thành lập chi bộ đã được đầu tư hoàn thành các hạng mục của công trình bao gồm nhà bia, tường rào, hệ thống chiếu sáng, sân vườn, cây xanh, thảm cỏ…

Công trình được khánh thành sẽ trở thành địa chỉ giáo dục truyền thống cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân trên địa bàn, nhất là thế hệ trẻ và đội ngũ công nhân lao động ngành Than. Qua đó, góp phần xây dựng ngành Than ngày càng phát triển, xây dựng thị xã Đông Triều có đủ tiêu chuẩn đô thị loại 3 trước năm 2020, trở thành đô thị phát triển năng động ở cửa ngõ phía Tây của tỉnh Quảng Ninh./.

           Năm 1929, đồng chí Phạm Chất (người thôn Đông Phù) đã tuyên truyền giác ngộ Nguyễn Duy Tứ và Nguyễn Hữu Bằng lập ra tổ chức Việt Nam Cách mạng Thanh niên của Đông Phù. Đây là những hạt giống cách mạng đầu tiên trên quê hương Đông Phù. Tổ chức này ra đời đã đánh dấu một bước chuyển biến mới trong phong trào yêu nước của Nhân dân địa phương. 

          Trong lúc phong trào cách mạng của địa phương đang phát triển, tháng 3/1929, Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở trong nước được thành lập ở số nhà 5D, phố Hàm Long, Hà Nội. Tham gia Chi bộ cộng sản đầu tiên đó đã có những người con của mảnh đất Thanh Trì như: đ/c Trịnh Đình Cửu (người Định công), đ/c Nguyễn Phong Sắc (người Bạch Mai), đ/c Đỗ Ngọc Du (người Tả Thanh Oai). Thành uỷ Hà Nội đẩy mạnh xây dựng tổ chức và lãnh đạo phong trào đấu tranh của quần chúng trong thành phố và rất quan tâm đến các tổ chức cách mạng ở vùng ngoại thành trong đó có Đông Phù.

            Ngày 17/3/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam thành phố Hà Nội thành lập. Đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ là Ủy viên Thành ủy lâm thời đã có những liên lạc trực tiếp và thường xuyên với các cơ sở cách mạng ở Đông Phù để kịp thời lãnh đạo quần chúng đấu tranh. Theo chỉ thị của đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ, đồng chí Phạm Gia trực tiếp lao động, hoạt động với các nhóm thanh niên yêu nước trong các tổ chức quần chúng như nhóm thợ làm hương, thợ sơn, học sinh,… đã mời một số đồng chí trung kiên đến họp tại nhà đồng chí Nguyễn Hữu Bằng (tháng 5/1930) và thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Đông Phù và cũng là Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở ngoại thành Hà Nội, gồm 6 đồng chí: Phạm Gia, Phạm Thượng Trí, Phạm Chất, Nguyễn Hữu Bằng, Nguyễn Duy Tứ, Lê Ngọc Lượng, do đồng chí Phạm Gia làm Bí thư. Chi bộ Cộng sản ra đời là kết quả trực tiếp của phong trào đấu tranh cách mạng của Nhân dân Đông Phù. Từ đây, Đông Phù bước vào một thời kỳ đấu tranh cách mạng mới, hòa vào dòng thác đấu tranh cách mạng của dân tộc dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam và Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.

Năm 1935, phong trào đấu tranh cách mạng được phục hồi, các tổ chức đảng được khôi phục trong cả nước. Cuối năm 1936, đầu năm 1937, bọn phản động thuộc địa Pháp ở Đông Dương buộc phải trả tự do cho phần lớn tù chính trị, trong đó có đồng chí Phạm Gia. Ngay sau khi được trả tự do, đồng chí đã trở về quê, tiếp tục hoạt động xây dựng phong trào, liên lạc với tổ chức đảng ở Hà Nội.

              Cuối năm 1938, cơ sở đảng ở Đông Phù được khôi phục. Tại nhà đồng chí Phạm Gia, một chi bộ mới được thành lập gồm 3 đồng chí: Phạm Gia, Nguyễn Duy Nhạc, Phạm Thụy Hùng, do đồng chí Phạm Thụy Hùng làm Bí thư. Năm 1939, Chi bộ kết nạp thêm đồng chí Nguyễn Thọ Chân và đồng chí Nguyễn Duy Cống (tức đồng chí Đỗ Mười - Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam trong những năm 1991 -1997 và Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng trong những năm 1997 - 2001).

           Từ sau tháng 5 năm 1930, trong chặng đường đi lên của cách mạng, tổ chức đảng ở Thanh Trì ngày càng phát triển lớn mạnh, từ một chi bộ với 6 đảng viên đầu tiên, đến nay Thanh Trì đã có 47 tổ chức cơ sở đảng với 10.883 đảng viên.

          Sự ra đời của Chi bộ Đông Phù và các tổ chức quần chúng chứng tỏ sức mạnh to lớn của đường lối cách mạng đúng đắn của Đảng Cộng sản ngay từ buổi đầu thành lập. Từ trong phong trào cách mạng, Đông Phù đã có một đội ngũ đảng viên được rèn luyện, một lớp quần chúng trung kiên luôn giữ vững tinh thần cách mạng. Chính các tổ chức Đảng và các tổ chức quần chúng là nhân tố tích cực góp phần vào việc hình thành và phát triển phong trào những năm tiếp theo.

           Chi bộ Đông Phù và đồng chí Đỗ Mười mãi mãi là niềm tự hào của Nhân dân Thanh Trì.

         Hiện nay, Nhà truyền thống huyện Thanh Trì còn lưu giữ nhiều hình ảnh, kỷ vật quý giá liên quan đến việc thành lập chi bộ Đông phù – Chi bộ Đảng đầu tiên ngoại thành Hà Nội.

Hoàng Thị Thu Thủy - Tuyên giáo Thanh Trì