Mục lục
Nam Cao là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học hiện thực Việt Nam(1930-1945) .Với 15 năm cầm bút, Nam Cao đã để lại cho công chúng những tác phẩm vô cùng xuất sắc,những quan điểm nghệ thuật vô cùng sâu sắc và giá trị
Có thể nói Ông đã xây dựng nên những nhân vật đã trở thành hình ảnh kinh điển trong văn học Việt Nam. Đó là những người nông dân bị đẩy vào bước đường cùng trở nên bần cùng,bất hạnh như Lão Hạc. Hay là tên lưu manh ,nát rượu chuyên rạch mặt ăn vạ như Chí Phèo. Là người phụ nữ ngờ nghệch ,xấu xí tận cùng như Thị Nở…
Đó cũng có thể là những trí thức nghèo vật lộn trong cuộc đấu tranh giữa lương tâm nghệ thuật và nhu cầu cơm áo như anh giáo Thứ,nhân vật Hộ…Nam Cao luôn trăn trở với những số phận bất hạnh trong xã hội , những trang viết của ông luôn bám sát vào hiện thực cuộc sống. Bởi ông luôn tâm niệm một điều rằng: “Nghệ thuật vị nhân sinh”.Nghệ thuật chân chính trước hết là phải phục vụ con người.
Tiểu sử nhà văn Nam Cao
Nam Cao sinh năm 1917 tên thật là Trần Hữu Tri. Ông sinh ra tại Hà Nam,trong một gia đình công giáo bậc trung. Ông đã từng trải qua rất nhiều công việc mưu sinh khác nhau. Từ làm thư ký cho một hiệu may,dạy học ở trường tư,viết báo kiếm sống.
Ban đầu ,Nam Cao đến với văn chương chỉ vì mục đích mưu sinh.Ông viết để kiếm nhuận bút nuôi sống bản thân và gia đình. Thế nhưng có lẽ tài năng của ông đã khiến cho văn chương không chỉ còn là cái nghề mà đã trở thành nghiệp trong cuộc đời ông: “Nghiệp văn chương”. Kể từ đó Nam Cao đã ghi dấu ấn vô cùng lớn trong giới cầm bút thời bấy giờ với một loạt tác phẩm xuất sắc.
Mở đầu là truyện ngắn “Đôi lứa xứng đôi” vào năm 1941 hay còn gọi là “Cái lò gạch cũ” hoặc “Chí Phèo”.Truyện ngắn này được coi là một hiện tượng văn học thời đó với một cách tiếp cận vô cùng mới mẻ và đặc biệt của một nhà văn còn non trẻ về tuổi nghề.
Chí Phèo và Thị Nở ,hai nhân vật mà ông xây dựng nên với những cái xấu xí tận cùng cả về hình thức lẫn nhân cách.Thế nhưng ,ngòi bút nhân văn của Nam Cao đã khiến cho người đọc tiếp cận tới những khía cạnh khác của con người,của phần “Người” nằm sâu xa đâu đó trong phần “Con” của nhân vật.Ông phản ánh hiện thực thực đến trần trụi nhưng ẩn sâu trong đó là cả một sự đồng cảm với những phận người thấp bé dưới đáy của xã hội.
Sau truyện ngắn Chí Phèo ,một loạt tác phẩm sau đó của ông đều gây được tiếng vang lớn .Với: Lão Hạc ,Giăng Sáng,Đôi Mắt,Một Bữa No,Lang Rận ,Sống Mòn….đã đưa tên tuổi của ông lên một tầm cao mới,xứng đáng là một đại diện tiêu biểu của nền văn học hiện thực phê phán Việt Nam bên cạnh những tên tuổi lớn thời bấy giờ như Nguyễn Công Hoan,Vũ Trọng Phụng ,Ngô Tất Tố….
Năm 1951,trong một lần đi công tác ông đã bị địch phục kích và hy sinh .Sự ra đi của Nam Cao để lại vô vàn tiếc nuối trong lòng công chúng .Thế nhưng ,Nam Cao đã sống trọn vẹn cuộc đời mình với tư cách một nhà văn ,nhà báo và một chiến sĩ cách mạng.Ông đã để lại hơn 60 truyện ngắn và hai tiểu thuyết…Trong đó đều là những tác phẩm có giá trị cả về nội dung và nghệ thuật:
-Truyện ngắn: Lang Rận, ,Lão Hạc, Chí Phèo,Một bữa no,Giăng Sáng,Tư cách mõ,Một đám cưới…
-Tiểu thuyết: Sống mòn,Truyện người hàng xóm
-Bút ký: Đường vô Nam,Nhật ký ở rừng.
Quan điểm nghệ thuật của nhà văn Chí Phèo
Để định hình được phong cách sáng tác và đạt được đỉnh cao trong văn học hiện thực như lúc bấy giờ. Nam Cao cũng đã trải qua trào lưu lãng mạn đương thời ( cái mà sau này ông nhận ra là không phù hợp) với các tác phẩm : Nghèo,Đui mù,Những cánh hoa tàn…Thế nhưng qua quá trình chiêm nghiệm thực tế ông đã nhận ra một chân lý rằng “ Nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối…” .
Câu văn nổi tiếng trong truyện ngắn”Giăng Sáng” trở thành tuyên ngôn nghệ thuật của chính nhà văn. Đã đánh dấu bước ngoặt trong nghiệp cầm bút của ông.Sáng tác của ông dựa trên những quan điểm:
Nghệ thuật vị nhân sinh
Ông xác định điều này khi nhìn vào cuộc sống và tình hình đất nước. Trong thời kỳ đất nước khó khăn ,đời sống nhân dân vô cùng cực khổ,lầm than. Chế độ thực dân nửa phong kiến tồi tệ và thối nát. Với thực tế đó ,đòi hỏi người cầm bút – những người được gọi là tầng lớp trí thức phải tham gia vào đấu tranh. Lên án những bất công trong xã hội, phản ánh hiện thực khổ đau của người dân để đồng cảm xót thương hơn cho số phận của họ.
Nghệ thuật không nên lãng mạn rời xa thực tế mà phải luôn bám sát vào đời sống của con người. Nghệ thuật sinh ra từ những chất liệu của cuộc sống và quay trở lại phục vụ con người ,phục vụ cuộc sống. “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh trăng lừa dối. Nghệ thuật có thể chỉ là những tiếng đau khổ kia thốt ra từ những kiếp lầm than”.
Sống đã rồi hãy viết
Một quan điểm vô cùng đúng đắn và có giá trị mà Nam Cao đã đề ra. Một khi nhà văn cầm bút để vẽ lên một nhân vật nào đó thì đòi hỏi phải hiểu về cuộc sống ,tính cách cũng như những điều sâu xa trong tâm hồn của họ. Đôi mắt của nhà văn phải nhìn mọi việc một cách đa chiều trên nhiều phương diện.
Nếu viết về đề tài người nông dân,ít nhất nhà văn cũng phải trải qua cuộc sống đó hoặc hiểu rõ về tầng lớp này thì mới có thể viết lên những trang văn chân thực.Nhà văn trước hết phải trải đời ,có nhiều kinh nghiệm cuộc sống thì mới có thể hiểu hết những ngóc ngách trong cuộc sống.
Nghệ thuật đòi hỏi phải sáng tạo
Với Nam Cao văn chương chính là hiện thực cuộc sống .Chính bởi điều này chúng ta bắt gặp trong những trang viết của ông là những phận người rất đời thực ,những câu chuyện thật xuất phát từ chính cuộc sống hàng ngày.Thế nhưng ,tính hiện thực phải được kể một cách sáng tạo và mới mẻ chứ không rập khuôn ,máy móc ,khô cứng.
Đây là một điểm vô cùng đặc biệt trong phong cách sáng tác của Nam Cao.Ông đã từng khẳng định điều này trong truyện ngắn “Đời thừa”:“Văn chương không cần những người thợ khéo tay làm theo một và kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những ai biết đào sâu, biết tìm tòi khơi những nguồn chưa ai khơi, sáng tạo những gì chưa có”.
Nhà văn phải có trách nhiệm với những gì mình viết
Văn chương đi lên từ hiện thực, ảnh hưởng tới cuộc sống. Bởi vậy khi cầm bút viết ra bất cứ điều gì nhà văn cũng phải suy xét cẩn thận và tận tâm .Viết bằng cả trái tim và khối óc của mình. Trong “Đời thừa” ông đã viết :“Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện”.
Các đề tài chính của nhà văn Nam Cao
Trong những tác phẩm của Nam Cao ,ông viết rất nhiều về những phận đời trong xã hội. Trong đó tập trung vao hai đề tài chính:
Người nông dân nghèo
Người nông dân trong những trang viết của Nam Cao là tầng lớp thấp bé và bị đối xử bất công nhất trong xã hội. Khác với những nhà văn đương thời đều phản ánh những khổ đau,đói khát ,túng quẫn của người nông dân thì Nam Cao lại có một cách tiếp cận vô cùng khác biệt. Cũng là người nông dân nghèo khổ ,bất hạnh đó nhưng ông đã tìm thấy những nét lương thiện trong sâu thẳm con người của họ.
Họ bị cả xã hội rẻ rung ,bị đẩy vào bước đường cùng trở nên lưu manh ,tha hóa.Bi kịch của họ chính là do chế độ thối nát ,họ bị đàn áp bóc lột dã man.Thế nhưng cho dù xấu xa ,tha hóa tới cỡ nào thì ẩn sâu trong họ cũng có những nét tốt đẹp đáng trân trọng.Họ cũng có những ước mơ đơn thuần ,giản dị về mái ấm gia đình ,cũng khát khao trở thành người lương thiện.
Nhân vật Chí Phèo chính là hiện thân cho tấn bi kịch này. Chí Phèo trở nên cục súc ,chuyên rạch mặt ăn vạ do từ đâu mà ra ? Chí cũng khát khao một cuộc sống bình thường như bao nhiêu người khác nhưng “Ai cho tôi lương thiện” . Câu nói của nhân vật Chí Phèo cũng chính là suy nghĩ của nhà văn, ông đề cao quyền sống của con người và khát khao được làm một con người chân chính.
Người trí thức nghèo khó
Đây có lẽ là đề tài ám ảnh và trăn trở nhất của Nam Cao.Ông tập trung miêu tả cuộc khủng hoảng tinh thần của những người tri thức đương thời. Đó có thể là những nhà văn như Nam Cao,những ông giáo khổ trường tư vật lộn trong cuộc đấu tranh giữa lương tâm nghệ thuật và nhu cầu cơm áo. Là khát khao được sống với đam mê, được cầm bút để viết lên những trang viết hay nhưng lại bị gánh nặng cơm áo hằng ngày bóp nghẹt. Là sự túng quẫn ,chật vật trong cái nghèo để những hoài bão của cuộc đời chết dần chết mòn theo năm tháng.Để rồi sống một cuộc đời thừa thãi ,nhạt nhẽo,héo mòn như “Đời thừa” ,”Sống mòn”….
Trong xã hội đương thời ,khi mà thân phận những người trí thức tiểu tư sản như Nam Cao chỉ nhỉnh hơn tầng lớp nông dân một chút, họ không được coi trọng và ngược lại còn bị đối xử bất công.Tấn bi kịch tinh thần đó gây nên một cuộc khủng hoảng sâu rộng trong cuộc sống,khiến những người trí thức “Sống mà như đã chết.”